Dyslalia

Dyslalia jest zaburzeniem mowy polegającym na niewłaściwej realizacji fonemów, czyli najmniejszych elementów składowych wyrazów. Dyslalia uważana jest za nieprawidłowość w realizowaniu jednej, kilku lub nawet wszystkich głosek. W wypowiedziach zachowana jest melodia, akcent oraz rytm, lecz mowa jest zatarta, prawie niezrozumiała. Zgodnie z inną definicją  dyslalia jest opóźnieniem w przyswajaniu języka, co wiąże się z opóźnieniem wykształcania funkcji niektórych struktur mózgu.

Dyslalie można podzielić na kilka typów w zależności od pewnych kryteriów. Pod względem kryteriów objawowych dzieli się ją na:

• dyslalię głoskową – charakteryzuje się nieprawidłowym wypowiadaniem niektórych głosek, opuszczaniem ich lub zastępowaniem przez inne,
• dyslalię sylabową – polegającą na opuszczaniu lub wstawianiu niektórych sylab,
• dyslalię wyrazową – nieprawidłowe wymawianie niektórych wyrazów mimo prawidłowego wymawiania wszystkich głosek znajdujących się w danym wyrazie,
• dyslalię wyrazową – nieumiejętność budowania zdań z wyrazów.

Pod względem objawów wyróżnia się:

• sygmatyzm, czyli seplenienie polegające na nieprawidłowym wymawianiu niektórych głosek,
• rotacyzm – polega na przejściu określonej głoski w danej pozycji w głoskę r,
• kappacyzm – nieprawidłowe wymawianie głosek tylnojęzykowych zwartych (k oraz ki),
• gammacyzm – nieprawidłowe wymawianie głosek tylnojęzykowych zwartych (g, gi, h oraz hi),
• lambdacyzm – niewłaściwe wypowiadanie głoski l,
• betacyzm – nieprawidłowe wymawianie głoski b,
• mowa bezdźwięczna – jest to zaburzenie polegające na niewymawianiu głosek dźwięcznych,
• inne odchylania od artykulacji normalnej.

Pod względem ilości zniekształconych głosek wyróżnia się dyslalię:

• jednoraką – jest to niewłaściwe wymawianie tylko jednego fonemu,
• wieloraką – można o niej mówić, gdy kilka lub kilkanaście fonemów jest wypowiadanych nieprawidłowo,
• całkowitą – jest to wadliwa wymowa w obrębie kilku sfer artykulacyjnych.

Natomiast pod względem przyczyny wyróżnia się dyslalię:

• funkcjonalną – nieprawidłowe wymawianie głosek z jednoczesnym brakiem uszkodzeń w budowie aparatu artykulacyjnego,
• organiczną – charakteryzuje się niewłaściwą budową peryferyjnego narządu artykulacyjnego, w tym rodzaju dyslalii występują uszkodzenia takie jak niedosłuch, anomalie w uzębieniu oraz budowie jamy ustnej, języka i podniebienia,
• motoryczną – jest zaburzeniem przewodnictwa ośrodkowego,
• sensoryczną – jest zaburzeniem przewodnictwa wstępującego,
• pochodzenia ośrodkowego – jej przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego,
• pochodzenia obwodowego – charakteryzuje się niewłaściwą budową receptora słuchowego lub też obwodowego narządu artykulacyjnego.

Przyczyny powstawania

Przyczyny powstawania dyslalii dzieli się na kilka grup:

1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, wśród których wymienić można:
   • nieprawidłową budowę podniebienia,
   • nieprawidłową budowę języka,
   • anomalie zębowe, głównie diastema, protruzja, retruzja,
   • zniekształcenia zgryzu – przodozgryz, tyłozgryz oraz zgryz otwarty,
   • skrzywienie przegrody nosowej,
   • polipy,
   • przerost śluzówki nosa,
   • przerost trzeciego migdałka.
2. Nieprawidłowość w funkcjonowaniu narządów mowy:
   • problemy z koordynacją pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady,
   • mniejsza sprawność warg oraz języka,
   • tak zwane infantylne połykanie, czyli brak pionizacji języka,
   • zakłócenia w pracy zwierającego pierścienia gardłowego,
   • nieprawidłowości w pracy mięśni przywodzących oraz napinających wiązadła głosowe.
3. Niewłaściwa budowa i nieprawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu:
   • zaburzenia w analizie i syntezie słuchowej,
   • głuchota lub osłabione słyszenie,
   • zaburzenia słuchu fonematycznego,
   • wybiórcze upośledzenie słuchu.
4. Niewłaściwa praca ośrodkowego układu nerwowego.
5. Niesprzyjające do nauki mowy warunki:
   • niewłaściwa stymulacja mowy lub jej brak,
   • niewłaściwe wzorce wymowy,
   • zła atmosfera,
   • nieprawidłowa postawa rodziców oraz zły styl wychowywania.
6. Opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym i emocjonalnym dziecka.
7. Podłoże psychiczne.

Leczenie dyslalii

W uproszczeniu można powiedzieć, że leczenie dyslalii polega głównie na zastępowaniu błędnie wypowiadanych dźwięków tymi prawidłowymi. W tym celu prowadzi się terapię mającą pomóc w wykształceniu umiejętności prawidłowego wypowiadania dźwięków. Konieczna jest wówczas pomoc logopedy. Jeśli natomiast przyczyną dyslalii jest uszkodzenie lub nieprawidłowe rozwinięcie narządu artykulacyjnego, w celach leczniczych wykorzystuje się zabiegi chirurgiczne mające przywrócić odpowiedni kształt tych narządów.

Ważnym elementem terapii w dyslalii są ćwiczenia, głównie:

• poprawianie sprawności motorycznej narządów mowy,
• współpraca rodziny i szkoły ze specjalistą,
• poprawa pozycji artykulacyjnych narządów mowy,
• doskonalenie wymowy polegające na poprawie wypowiadania poszczególnych głosek w izolacji oraz w łączeniu głosek w strumień mowy,
• ćwiczenie artykulacji monitorowane słuchowo, wzrokowo oraz dotykowo,
• trening słuchowy polegający na odróżnianiu dźwięków prawidłowych i zaburzonych.