Dyslalia
Dyslalia jest zaburzeniem mowy polegającym na niewłaściwej realizacji fonemów, czyli najmniejszych elementów składowych wyrazów. Dyslalia uważana jest za nieprawidłowość w realizowaniu jednej, kilku lub nawet wszystkich głosek. W wypowiedziach zachowana jest melodia, akcent oraz rytm, lecz mowa jest zatarta, prawie niezrozumiała. Zgodnie z inną definicją dyslalia jest opóźnieniem w przyswajaniu języka, co wiąże się z opóźnieniem wykształcania funkcji niektórych struktur mózgu.
Dyslalie można podzielić na kilka typów w zależności od pewnych kryteriów. Pod względem kryteriów objawowych dzieli się ją na:
- dyslalię głoskową – charakteryzuje się nieprawidłowym wypowiadaniem niektórych głosek, opuszczaniem ich lub zastępowaniem przez inne,
- dyslalię sylabową – polegającą na opuszczaniu lub wstawianiu niektórych sylab,
- dyslalię wyrazową – nieprawidłowe wymawianie niektórych wyrazów mimo prawidłowego wymawiania wszystkich głosek znajdujących się w danym wyrazie,
- dyslalię wyrazową – nieumiejętność budowania zdań z wyrazów.
Pod względem objawów wyróżnia się:
- sygmatyzm, czyli seplenienie polegające na nieprawidłowym wymawianiu niektórych głosek,
- rotacyzm – polega na przejściu określonej głoski w danej pozycji w głoskę r,
- kappacyzm – nieprawidłowe wymawianie głosek tylnojęzykowych zwartych (k oraz ki),
- gammacyzm – nieprawidłowe wymawianie głosek tylnojęzykowych zwartych (g, gi, h oraz hi),
- lambdacyzm – niewłaściwe wypowiadanie głoski l,
- betacyzm – nieprawidłowe wymawianie głoski b,
- mowa bezdźwięczna – jest to zaburzenie polegające na niewymawianiu głosek dźwięcznych,
- inne odchylania od artykulacji normalnej.
Pod względem ilości zniekształconych głosek wyróżnia się dyslalię:
- jednoraką – jest to niewłaściwe wymawianie tylko jednego fonemu,
- wieloraką – można o niej mówić, gdy kilka lub kilkanaście fonemów jest wypowiadanych nieprawidłowo,
- całkowitą – jest to wadliwa wymowa w obrębie kilku sfer artykulacyjnych.
Natomiast pod względem przyczyny wyróżnia się dyslalię:
- funkcjonalną – nieprawidłowe wymawianie głosek z jednoczesnym brakiem uszkodzeń w budowie aparatu artykulacyjnego,
- organiczną – charakteryzuje się niewłaściwą budową peryferyjnego narządu artykulacyjnego, w tym rodzaju dyslalii występują uszkodzenia takie jak niedosłuch, anomalie w uzębieniu oraz budowie jamy ustnej, języka i podniebienia,
- motoryczną – jest zaburzeniem przewodnictwa ośrodkowego,
- sensoryczną – jest zaburzeniem przewodnictwa wstępującego,
- pochodzenia ośrodkowego – jej przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego,
- pochodzenia obwodowego – charakteryzuje się niewłaściwą budową receptora słuchowego lub też obwodowego narządu artykulacyjnego.
Przyczyny powstawania
Przyczyny powstawania dyslalii dzieli się na kilka grup:
- Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, wśród których wymienić można:
- nieprawidłową budowę podniebienia,
- nieprawidłową budowę języka,
- anomalie zębowe, głównie diastema, protruzja, retruzja,
- zniekształcenia zgryzu – przodozgryz, tyłozgryz oraz zgryz otwarty,
- skrzywienie przegrody nosowej,
- polipy,
- przerost śluzówki nosa,
- przerost trzeciego migdałka.
- Nieprawidłowość w funkcjonowaniu narządów mowy:
- problemy z koordynacją pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady,
- mniejsza sprawność warg oraz języka,
- tak zwane infantylne połykanie, czyli brak pionizacji języka,
- zakłócenia w pracy zwierającego pierścienia gardłowego,
- nieprawidłowości w pracy mięśni przywodzących oraz napinających wiązadła głosowe.
- Niewłaściwa budowa i nieprawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu:
- zaburzenia w analizie i syntezie słuchowej,
- głuchota lub osłabione słyszenie,
- zaburzenia słuchu fonematycznego,
- wybiórcze upośledzenie słuchu.
- Niewłaściwa praca ośrodkowego układu nerwowego.
- Niesprzyjające do nauki mowy warunki:
- niewłaściwa stymulacja mowy lub jej brak,
- niewłaściwe wzorce wymowy,
- zła atmosfera,
- nieprawidłowa postawa rodziców oraz zły styl wychowywania.
- Opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym i emocjonalnym dziecka.
- Podłoże psychiczne.
Leczenie dyslalii
W uproszczeniu można powiedzieć, że leczenie dyslalii polega głównie na zastępowaniu błędnie wypowiadanych dźwięków tymi prawidłowymi. W tym celu prowadzi się terapię mającą pomóc w wykształceniu umiejętności prawidłowego wypowiadania dźwięków. Konieczna jest wówczas pomoc logopedy. Jeśli natomiast przyczyną dyslalii jest uszkodzenie lub nieprawidłowe rozwinięcie narządu artykulacyjnego, w celach leczniczych wykorzystuje się zabiegi chirurgiczne mające przywrócić odpowiedni kształt tych narządów.
Ważnym elementem terapii w dyslalii są ćwiczenia, głównie:
- poprawianie sprawności motorycznej narządów mowy,
- współpraca rodziny i szkoły ze specjalistą,
- poprawa pozycji artykulacyjnych narządów mowy,
- doskonalenie wymowy polegające na poprawie wypowiadania poszczególnych głosek w izolacji oraz w łączeniu głosek w strumień mowy,
- ćwiczenie artykulacji monitorowane słuchowo, wzrokowo oraz dotykowo,
- trening słuchowy polegający na odróżnianiu dźwięków prawidłowych i zaburzonych.